Elk Salmonella-geval is er één te veel. De afgelopen twintig jaar is er met focus en inzet van elke schakel in de keten veel bereikt om een flinke reductie in de legsector te realiseren en daarmee daalde ook het aantal aan mensen gerelateerde gevallen. Daar mag een ieder best trots op zijn. Toch blijft het belangrijk om de aandacht niet te laten verslappen en scherp te blijven waarbij de inzet van; monitoring, bioveiligheid en vaccineren de basis blijft voor de nationale bestrijding.
Collectieve Salmonella-bestrijding in de gehele pluimveeketen bestaat al bijna 25 jaar, met als doel veiliger en gezond voedsel te produceren. In 1997 werd voor de sector een ‘Plan van aanpak; ter bestrijding van Salmonella gelanceerd. Sinds 2003 is de bestrijding vastgelegd in Europese wet- en regelgeving. Hieruit zijn de nationale Salmonella bestrijdingsprogramma’s opgesteld die voor elke lidstaat per 2008 verplicht zijn. Een voorwaarde is dat nationaal het percentage positieve legkoppels onder de twee procent moet blijven en dat is op dit moment het geval. (Zie ook figuur 1).
Bestrijdingsprogramma’s
De bestrijdingsprogramma’s zijn effectief gebleken om Salmonella infecties bij mensen gekoppeld aan de legsector terug te dringen (figuur 2). “Sinds 2013 is er helaas geen duidelijke afname meer te zien. Uit het rapport risico’s eierketen 2018, blijkt dat ongeveer 4 procent van alle voedsel gerelateerde ziektes in Nederland toe te schrijven is aan eieren en eiproducten waarvan 54 procent veroorzaakt wordt door Salmonella spp”, verklaart Pieter Kirkels. Hij is Key Account Manager Poultry Vaccins Benelux voor Elanco Animal Health.
De Gezondheidsdienst voor Dieren (GD) toonde in haar jaarrapportage pluimvee dat er in 2019 in totaal 48 Salmonella Enteritidis en 3 Salmonella Typhimurium positieve legkoppels zijn gediagnosticeerd. Voor 2020 zijn dit 29 positieve S.Enteritidis en geen S.Typhimurium legkoppels. “Ondanks de inzet en grote afname blijft Salmonella daarom nog steeds een niet verwaarloosbaar en belangrijk probleem voor de volksgezondheid en dus pluimveeketen”, stipt Kirkels aan.
Besmetting van de kip
De besmetting van de kip kan via twee mogelijke routes: verticaal en horizontaal. Verticaal betekent dat Salmonella via de eierstok in het ei wordt overgebracht, dus van moeder op nakomeling. Horizontaal betekent van kip naar kip of van koppel naar koppel. “Eieren voor consumptie kunnen worden besmet met Salmonella bij het aanmaken van het ei via de eierstok of wanneer er ‘Salmonella’-mest op het ei komt tijdens het leggen”, vertelt Technical Consultant Pluimvee Philippe Gelaude van Elanco, “Vieze legnesten of grondeieren vormen logischerwijs een groter risico.”
Hoe komt Salmonella het bedrijf binnen? “De verticale route via de moederdieren kan ervoor zorgen dat kuikens Salmonella besmet worden. Een positief kuiken kan al in de broederij de rest van zijn familie besmetten waardoor het koppel vanaf dag één Salmonella positief is. Echter, door het toepassen van een strenge hygiënemaatregelen, een strikt vaccinatieschema en intensieve monitoring van reproductiekoppels is de kans op verticale besmetting beperkt.”
Salmonella Entiritidis en Typhimurium (alsmede S.Java en S.Infantis) zijn niet-diersoortspecifiek. Deze Salmonella is een niet zo’n veeleisende bacterie in de voorkeur voor zijn leefomgeving en overleeft gemakkelijk in vele diersoorten alsmede het milieu rondom. “Salmonella zal bij een horizontale besmetting via de bek van de kip opgenomen worden en zich dan via de darmen in het lichaam verspreiden. De bacterie kan voorkomen in ongedierte zoals muizen, piepschuimkevers maar ook honden, katten, wilde vogels en zwijnen kunnen drager zijn van Salmonella.” Volgens Gelaude wordt Salmonella zelfs in stof aangetoond, waardoor de mens ook onbewust gemakkelijk Salmonella overdragen tussen koppels via kleding of materialen.
Besmette mest die uitgereden wordt kan een risico zijn. “De uitgereden mest kan zorgen voor stof maar ook voor besmette veldmuizen, vogels of ongedierte. Daarnaast zijn er nog andere besmettingsbronnen zoals de lastige rode bloedluis, besmette grondstoffen of gebruikers materialen. Dit zijn allemaal voorbeelden van horizontale introductie op het bedrijf.”
Wat is de impact?
De belangrijkste reden van de Salmonella-bestrijding is het voorkomen van infecties bij de mens. “Alhoewel met name jonge kuikens, afhankelijk van de Salmonella-soort, hiervan wel ziek kunnen worden, ziet men bij oudere dieren vaak geen symptomen. De imagoschade voor de sector is groot, bij een uitbraak van Salmonella bij de mens, na het consumeren van besmette pluimveeproducten. Dit heeft met name te maken door verlies aan vertrouwen bij de consument. Helaas komen deze uitbraken nog steeds voor”, vertelt Pieter Kirkels.
Het eten van besmet kippenvlees zorgde in maart van dit jaar nog voor een grote uitbraak in het Verenigd Koninkrijk. Dit leidde tot 480 patiënten, waarvan minstens één overleden is aan de gevolgen van de besmetting. “Voor de pluimveehouder zelf is er ook het risico om ziek te worden. Daarnaast is de financiële en emotionele impact bij een positief getest koppel zeer groot. Bij ouderdieren door het ruimen en bij leghennenhouders door een gekanaliseerde afvoer.”
Biosecurity
Preventie is alleen succesvol wanneer Salmonella wordt bestreden op verschillende fronten. “Bij het bestrijden van Salmonella dient er naast vaccinatie ook voldoende aandacht te worden besteed aan bioveiligheid oftewel verhoogde hygiëne op het bedrijf. Wanneer bioveiligheid op het bedrijf faalt, dan is de kans reëel dat vaccinatie alleen onvoldoende is om de dieren te beschermen tot op het einde van de productiecyclus. Het is als veehouder van belang om steeds kritisch naar het eigen bedrijf en de bedrijfsvoering te kijken. Identificeer verbeterpunten en implementeer die. Bioveiligheid gaat niet altijd gepaard met hoge kosten, het is vaker een manier van werken”, adviseert Philippe Gelaude.
Bioveiligheid kan men opdelen in twee grote peilers, met name externe en interne bioveiligheid. “Externe bioveiligheid omvat alle maatregelen die de kans op insleep van buitenaf beperken. Denk hierbij onder andere aan de opdeling van het bedrijf. Is het bijvoorbeeld mogelijk om een propere en vuile zone te creëren? Ook zijn andere factoren van belang zoals ongediertebestrijding, een goed onderhouden stalinfrastructuur, voeder- en waterkwaliteit, maatregelen met betrekking tot afvoer van eieren, mest en kadavers.”
Het hanteren van een strikt bezoekersprotocol waarbij alle hygiënische maatregelen moeten worden genomen is cruciaal. Denk hierbij aan het wassen en ontsmetten van de handen, bedrijfsspecifieke kleding en schoeisel. “Bij het uitvoeren van een bezoek aan de stal is het van belang dat de hygiënesluis ook zo ingericht is dat hieraan voldaan kan worden. Houd tevens in het achterhoofd dat iedereen die de stal betreedt een risico vormt voor Salmonella introductie van buitenaf, dit geldt dus niet alleen voor bezoekers maar ook voor de verantwoordelijke en personeel.”
Interne bioveiligheid betreft alle maatregelen, die de pluimveehouder kan nemen om verspreiding van kiemen tussen stallen te vermijden. Zo ligt hier onder andere de nadruk op gezondheidsmonitoring, goede vaccinatie-technieken, stalspecifiek materiaal en -kledij, eiermanagement en uiteraard reiniging en desinfectie. “Reiniging en desinfectie is cruciaal wanneer u een positieve toom in uw stal hebt gehad. Het is van belang om dit op te schalen na die eerste positieve toom, alleen zo verhoogt u de kans om Salmonella op uw bedrijf sneller onder controle te krijgen. Worden de nestmatten bijvoorbeel allemaal grondig gereinigd tussen twee rondes door? Ontsmetting zal namelijk pas effectief zijn na een grondige reiniging.”
Vaccineren
Een andere belangrijke stap is vaccinatie. “Het spreekwoord ‘niet dweilen met de kraan open’ is hier zeer op van toepassing”, haalt Pieter Kirkels aan. “Het vaccineren tegen Salmonella is een goed hulpmiddel om de drempel sterk te verhogen tegen het aanslaan van Salmonella. Dit heeft het beste effect wanneer ook alle bioveiligheid maatregelen op orde zijn.”
Het goed vaccineren van opfokkoppels is een niet te onderschatten handeling en zeer belangrijk voor het vaccinatiesucces. Verstand van zaken is hierbij onontbeerlijk. “Bij een levend verzwakt vaccins zoals Salmonella is het zeer belangrijk dat het vaccin levend in het kuiken komt en alle kuikens het vaccin opnemen.” Kirkels ziet dat laatste nog wel eens misgaan in de praktijk.
“U kunt uw dierenarts vragen om hierover mee te denken samen met de leverancier van uw vaccins of een training te volgen. Om te controleren of het vaccin ook daadwerkelijk goed opgenomen is door het kuiken, heeft men de mogelijkheid om drie tot vier dagen na vaccinatie caecale monster te nemen voor onderzoek op de vaccinstam. Indien het vaccineren goed is uitgevoerd zal de uitslag ‘Salmonella vaccinstam’ positief zijn. Dit heeft geen verdere consequenties voor de bedrijfsstatus.”
Dit artikel maakt onderdeel uit van een tweeluik waarin de Pluimveekrant samen met Elanco Animal Health salmonella-aanpak in de pluimveehouderij onder de loep neemt. In de volgende editie van de Pluimveekrant zoomen we in op de vleeskuikenhouderij en de vernieuwde programma voor bestrijding van S.Infantis en S.Java.
Keuze voor vaccin
Het is belangrijk om in de keuze voor het Salmonella vaccin een aantal zaken ter overweging mee te nemen
1. Tegen welke stammen beschermt het vaccin?
De belangrijkste stammen ter voorkomen bij de mens zijn Salmonella Typhimurium en Salmonella Entiriditis. S. Entiritidis komt vaker voor in pluimveekoppels dan S.Typhimurium. Echter, S.Typhimurium is vanwege het zeer antibiotica resistente karakter belangrijk om te voorkomen bij de mens. Een vaccin die beide stammen bevat is daarom aan te bevelen om deze kans op een dergelijke Salmonella infectie zoveel mogelijk te beperken.
2. Welke soorten bescherming biedt het vaccin?
Omdat Salmonella onder andere via de eierstok wordt overgebracht in het ei is het belangrijk dat het vaccin hiertegen bescherming biedt en ook deze registratie heeft. Dat betekent dat het aangetoond is dat het vaccin hiertegen beschermingen geeft. Vraag uw dierenarts of dit het geval is.
3. Opbouw van afweer tegen Salmonella in de kip
Gebruik bij voorkeur een oraal vaccin. Het grote voordeel hiervan is dat er vanaf dag één bescherming optreedt in tegenstelling tot bij injecties. Dit komt door het fenomeen ‘kolonisatie inhibitie effect’. Het vaccin gaat op de aanhechtingsplaatsen zitten in de darmen waar normaal de veldstam zou gaan zitten. Vergelijk dit met een stoelendans, waarbij de vaccinstam de stoelen al heeft bezet voordat de veldstam op het kinderfeestje aankomt. Aanvullend wordt er ook langdurige afweer opgebouwd op zowel darm niveau als in het lichaam van de kip.
4. Veiligheid Salmonella vaccin
Een Salmonella vaccin is levend verzwakt. Dat betekent dus dat het zich kan vermeerderen in de kip om voldoende afweer op te bouwen maar niet wil dat dit ongecontroleerd gebeurd. De veiligheid per Salmonella-vaccin verschilt sterk. Kies een vaccin wat zich niet verspreidt naar andere diersoorten, dat niet ziek maakt en niet langdurig uitscheidt tijdens de legperiode. Indien dit wel gebeurt, zorgt het voor ongecontroleerde vaccinatie wat een risico kan zijn voor de omgeving of interfereert met de monitoring.
Vijf tips voor ‘good vaccination practice’ bij het vaccineren tegen Salmonella
1. Gebruik altijd een stabilisator
Dit zorgt voor neutralisatie van de pH en chloor in het water zodat de vaccinstam niet dood gaat.
2. Laat kuikens voor vaccineren gedurende enkele uren dorsten
Zorg dat alle kuikens drinken door er regelmatig doorheen te lopen.
3. Gebruik een kleurstof
Zo kunt u controleren of er ook daadwerkelijk in alle drinklijnen het vaccin zit en of kuikens het opnemen (blauwe bekjes).
4. Stop met watertoevoegingen
Minimaal 24 tot 48 uren van te voren, bijvoorbeeld bij het aanzuren van drinkwater. Bij behandeling van de koppel met antibiotica is dit zeven dagen voor en zeven dagen na vaccineren.
5. Controleer reinheid drinkleiding
Controleer met een witte emmer aan het einde van de drinkleidingen of deze schoon zijn en reinig de lijnen tussen de rondes om eventuele biofilms te verwijderen.
U heeft zojuist een artikel gelezen uit onze pluimveekrant!
