Een groep pluimveedierenartsen kreeg donderdag 19 januari het certificaat ‘Salmonella-expert’ overhandigd. Zij volgden afgelopen maanden een speciale cursus rondom de aanpak van salmonella op vleeskuikenbedrijven. Een cursus die alle aspecten rondom aanpak en beheersing van salmonella behandelde. Zo kwamen bioveiligheid, diagnostiek, maar ook het belang van goede communicatie met de pluimveehouder en andere partners in de keten aan de orde.
Aanpak salmonella is een flinke uitdaging
“De aanpak van salmonella is een complex verhaal. Vanuit het licht van voedselveiligheid hebben we als sector de plicht salmonella keihard aan te pakken. Dit is een flinke uitdaging, waar de dierenarts een belangrijke rol in speelt. Wij willen dierenartsen en daarmee de sector ondersteunen”, vertelt Pieter Kirkels, dierenarts en Key Accountmanager Poultry Vaccines van Elanco Animal Health.
Elanco biedt deze ondersteuning door onder meer een cursus te organiseren waarin het complete plaatje van de salmonella-aanpak aan de orde kwam. De cursus telde in totaal zeven bijeenkomsten en tien pluimveedierenartsen uit Nederland en België namen deel. “We startten met de vraag waarom salmonella een probleem is en waarom we er iets aan moeten doen. Ook bij diagnostiek hebben we uitgebreid stilgestaan. Kiemen laten zich niet gemakkelijk zien, het zou makkelijker zijn als ze licht gaven. En ook als ze niet aangetoond worden, kunnen ze er nog zitten. Is er een besmetting, hoe pak je die dan aan?” Naast de technische aspecten was er ook veel aandacht voor de ‘softe’ kant van het verhaal. “Hoe kun je je advies in de salmonella-aanpak op de juiste manier overbrengen? Hoe krijg je andere partijen in de keten mee, zoals de voerleverancier, slachterij en andere relevante stakeholders?”, vertelt Kirkels.
De deelnemers kijken tevreden terug op de cursus die bestond uit theoretische kennis, interactieve sessies en excursies. Dat het onderwerp leeft en dat dierenartsen behoefte hebben hun kennis te delen, bleek wel op de laatste bijeenkomst, waarin het enthousiasme groot was toen er geopperd werd terugkomdagen te houden.
Dierenartsen kijken terug
“Maak al een plan voor er een besmetting is”
Rick van der Ende
Pluimveedierenarts Rick van der Ende van dierenartsenpraktijk Avecur kijkt heel tevreden terug op de cursus en vertelt veel te hebben geleerd. Hij zegt nu meer dan ooit bewust te zijn dat de aanpak van salmonella een gezamenlijke verantwoordelijkheid is. “Het is niet alleen een zaak voor vleeskuikenhouder en dierenarts. Ook de voerleverancier heeft bijvoorbeeld een rol. Hij kan meedenken als het gaat om het aanzuren van voer. De slachterij kan meedenken als het gaat om leegstand na een salmonellabesmetting. Het is daarbij belangrijk met alle relevante partijen tegelijk aan tafel te zitten. Zo voorkom je dat partijen naar elkaar gaan wijzen.”
Volgens Van der Ende is voor de bestrijding van salmonella een plan van aanpak essentieel. “Maak dit plan het liefst al voor er een besmetting is en doe dit samen met de betrokken partijen. Mocht het nodig zijn, dan kun je het zo uit de kast halen en snel schakelen.” De dierenarts geeft aan dat aanpak van salmonella altijd een uitdaging zal blijven. “Telkens is er weer een andere kiem die voor problemen zorgt. Het serotype Infantis voert al een tijd de boventoon. Ook Salmonella Java wordt vaak aangetoond.”
Van der Ende vond alle aspecten van de cursus interessant, maar een onderdeel dat er voor hem uitsprong was de excursie naar vleesverwerker 2Sisters Storteboom. “Hier werd ons uitgelegd wat de consequenties zijn van een besmet koppel voor een slachthuis. Daar had ik nooit bij stilgestaan. Er moeten heel veel schakeltjes, kettinkjes en andere onderdelen gereinigd en ontsmet worden. Als we dat kunnen voorkomen, is er veel winst te halen.”
“App is handige tool voor diagnostiek”
Marij Fermont, AdVee Dierenartsen
“Salmonella is in de vleeskuikenhouderij zolang als ik weet een probleem. Een goede aanpak wordt steeds belangrijker. De druk van de slachterijen neemt toe, want zij komen met de afzet in de problemen als we niets doen. Als dierenartsen hebben we een belangrijke rol in de bestrijding van salmonella. Daarom heb ik met een collega deelgenomen aan de cursus van Elanco. Zo hebben we alles rondom salmonella op een rij en kan ik ook de collega’s in de praktijk helpen als ze vragen over salmonella hebben”, aldus dierenarts Marij Fermont van AdVee Dierenartsen.
Tijdens de cursus werd uitgebreid stilgestaan bij de diagnostiek van salmonella. Om de risico’s van insleep en aanwezigheid van salmonella in een stal in kaart te brengen, introduceerde Elanco een uitgebreide checklist, die nu ook in app-vorm te gebruiken is. “Een heel handige tool”, vindt Fermont. “Het is een uitgebreide vragenlijst, ook met vragen waar je zelf nooit op was gekomen. Als je weet waar de kiem zit, kun je hem gericht aanpakken. En weet je waar hij binnenkomt, dan kun je maatregelen nemen om die route af te sluiten. In de praktijk komt deze tool mij goed van pas.”
Een ander belangrijk voordeel van de cursus is volgens Fermont dat de deelnemers elkaar weten te vinden als het gaat om salmonella-aanpak. “Bijvoorbeeld als één van de deelnemers op een bedrijf een bepaalde salmonellavariant aantreft. Dan gaat er even een appje rond met de vraag of andere dierenartsen deze ook tegenkomen.”
“Je denkt dat alles schoon is, maar dan zitten ze er nog”
Reinout Renard, Degudap
“Vooral op bedrijven met Salmonella Infantis en Salmonella Java is de aanpak een uitdaging. Deze moet je snel wegkrijgen, anders wordt het een chronisch probleem. Voor je het weet zijn niet alleen de stal besmet, maar ook de omgeving. Dan breng je het iedere keer weer binnen. Een goede hygiëne en ontsmetting zijn dan erg belangrijk”, is het advies van dierenarts Reinout Renard van Degudap uit Vlaanderen. “Aanpakken van deze kiemen kun je niet met de pluimveehouder alleen doen. Ook de broederij, de voervertegenwoordiger en een partij als Van Eck of Schippers moeten erbij betrokken worden. Een door velen gedragen plan van aanpak is essentieel. We moeten niet wat proberen, maar gericht aan de slag gaan. Dan helpt deze cursus die we van Elanco hebben gehad.”
Infantis en Java zijn hardnekkige kiemen, die zich overal verstoppen. Tijdens de cursus van Elanco is dit uitgebreid aan de orde gekomen. “Je denkt dat alles schoon is, maar dan zitten ze er nog. Bij Java gebeurt het vaak dat de swabs negatief zijn, terwijl de stal positief is. Bij Infantis is het nog een graadje erger. Zelfs na uitgebreide reiniging en ontsmetting zit hij er nog. Dan kan enten op dag 1 helpen om de besmetting uit te laten doven.”
Aanpak van salmonella vraagt om samenwerking van alle partijen uit de keten, maar de dierenarts bekleedt een spilfunctie. “Dit door het leveren van kennis, maar ook door anderen mee te nemen in de aanpak. Tijdens de cursus van Elanco was ook dit punt een belangrijk onderdeel.”
Vier pijlers voor een succesvol salmonellabeheersplan
Reinigen en ontsmetten
Een grondige reiniging en ontsmetting van stal en inventaris vormt de basis. Eerst goed reinigen, dan ontsmetten. Laat niets aan het toeval over en let op de concentratie en de contacttijd van het ontsmettingsmiddel. Houd rekening met de relatieve luchtvochtigheid en de temperatuur. Formaline werkt bijvoorbeeld pas boven zestien graden Celsius. Gluteraldehyde werkt sneller en boven de vijf graden Celsius.
Extra diagnostiek
Het is belangrijk na het reinigen en ontsmetten goed in beeld te brengen of er nog salmonellabacteriën aanwezig zijn. Elanco adviseert na een positief koppel naast de verplichte 2 x 25 swabs nog minstens eens 5 x 25 swabs in te zetten op risicoplaatsen voor S. Infantis en S. Java. Denk hierbij aan de stal (vloer, spleten, muur), het voersysteem, het drinkwatersysteem, de ventilatie, de voorruimte en de omgeving. Door goed in beeld te krijgen waar salmonella zich bevindt, kan nogmaals gericht gereinigd en gedesinfecteerd worden.
Verbetering van de bioveiligheid
Hoe komt Salmonella het bedrijf binnen? Zijn extra hygiënemaatregelen nodig? Verdient ongediertebestrijding meer aandacht? Het is belangrijk kritische punten op het bedrijf in beeld te hebben, te scoren op bioveiligheid en extra maatregelen te nemen op risicopunten en het effect van de maatregelen te monitoren.
Vaccineren
Als alle voornoemde punten goed op orde zijn, kan vaccineren een volgende stap zijn om van de Salmonella-infectie af te komen. Vaccineren kan heel zinvol zijn op een bedrijf dat één of twee keer positief is geweest en een lage infectiedruk heeft. Op probleembedrijven is het belangrijk dat eerst alle besmettingsrisico’s flink verkleind zijn, anders heeft vaccineren geen zin. Op bedrijven waar de tempexkevers nog rondkruipen bijvoorbeeld, heeft vaccineren geen toegevoegde waarde.
Aanpak Salmonella Infantis en Salmonella Paratyphy B variant Java grote uitdaging
Tijdens de cursus ‘Salmonella bij vleeskuikens, wordt u de expert?’ passeerden de kiemen Salmonella Infantis en Salmonella Paratyphy B variant Java regelmatig de revue. Dit is logisch, want deze kiemen vormen door hun hardnekkigheid een lastige horde onderweg naar een salmonellavrije vleeskuikenketen, waardoor een keiharde aanpak ervan wel noodzakelijk is. Dit omdat de kiemen, als ze zich eenmaal op of rond het bedrijf bevinden, lastig weer weg te krijgen zijn. Ze verstoppen zich overal en overleven goed in stof. Ze kruipen diep weg en daardoor zijn ze lastig te elimineren en kunnen elke ronde de kop opsteken. Dit vraagt om extra aandacht voor reiniging en ontsmetting en soms zijn drastischere maatregelen nodig, zoals compleet ontmantelen van voerlijnen of het coaten van vloeren. Net als bij andere salmonellatypes werkt ook bij S. Infantis en S. Java alleen een totaalaanpak waarbij pluimveehouder en ketenpartners de handen ineen slaan.
Tekst en beeld: Gerben Hofman
